Het hindoeïsme erkent queerness en ook de aanwezigheid in de heilige hindoe geschriften laat zien dat het hindoeïsme op een respectvolle manier met elke gendervorm omgaat. Nu is de vervolgvraag hoe het hindoeïsme kijkt naar een homohuwelijk en, in bredere zin, een trouw ritueel? Daarnaast kan iemand zich ook afvragen wat er vanuit het hindoeïsme wordt beschreven over seksuele handelingen tussen man-man en vrouw-vrouw. In dit artikel zullen we hier verder op in gaan.
Vivah Sanskar
Een van de maatschappelijke onderwerpen is trouwen. Trouwen wordt in het hindoeïsme gelijkgesteld aan een Sanskaar: de Vivah Sanskaar. Maar is trouwen en de Vivah Sanskaar hetzelfde? In Nederland trouwt men om in de basis gezamenlijk het levenspad bewandelen. De basis van de Vivah Sanskaar is uitgebreider: een ritueel waarbij man en vrouw een belofte afleggen met het doel om samen het levenspad te vervolgen en het gezinsleven ingaan, de overstap naar een volgende levensfase (Sanskaar). Het maatschappelijke aspect daarbij is dat men op deze manier een partner heeft waarmee men verschillende maatschappelijke functies vervult, zoals elkaar ondersteunen en (spiritueel) laat groeien, zorg draagt in familiair verband (Dharma), genieten van het aardse leven (Kama) en nageslacht creëert. De Vivah Sanskaar is geen verplichting in het leven, maar een keuze. Zo kan iemand ook ervoor kiezen om celibaat te leven of niet het gezinsleven in te stappen. Misschien is er geen behoefte om een gezin te stichten maar als liefdevolle partners samen het leven te beleven. Ditzelfde kan natuurlijk ook gelden voor een man-man relatie. Dan is er geen sprake van een Vivah Sanskaar in de originele betekenis van deze Sanskaar. Hedendaags is het stichten van een gezin ook minder relevant bij het trouwen en is dus ook de vraag of die kijk op het huwelijk nog hetzelfde moet zijn?
De mantra's tijdens de Vivah Sanskar, zoals wij die kennen, zijn specifiek gericht op een man-vrouw relatie. Er zijn bepaalde handelingen die de vrouw dient uit te voeren bij de Sanskaar en bepaalde handelingen die de man dient uit te voeren. Daarnaast worden er zegeningen gevraagd voor de vruchtbaarheid en het verkrijgen van kinderen. Om die reden is deze vorm van Vivah Sanskaar duidelijk een breder begrip dan een huwelijk waarin je elkaar het ja-woord geeft. Het hindoeïsme kent eigenlijk meerdere vormen van Vivah, waarvan de andere vormen nauwelijks in deze tijd toegepast worden. Een uitzondering daarop is de Gandharva Vivah. Dit is een simpele vorm zonder rituelen of puja-handelingen waarbij de belofte tussen man en vrouw wordt gedaan om te trouwen zonder dat familie daarbij betrokken is of mogelijkerwijs zelfs oneens zouden kunnen zijn met het huwelijk. De hedendaagse love-marriage is een uiting van die vorm.
Maar is onze Vivah Sanskaar de enige manier en is er wel één manier? Door heel India en over de hele wereld zijn er vele verschillende manieren waarop de Vivah Sanskaar wordt uitgevoerd. Hetzij door de interpretatie en uitvoering van de handelingen in de geschriften, hetzij door andere traditionele en culturele handelingen erbij te betrekken. De rituelen en de handelingen voor de Vivah Sanskaar vanuit de geschriften komt uit de Grihya Sutras. De Sutras in algemene zin kennen een meer maatschappelijke functie voor de mens dan de Veda’s en de Upanishads, die in de kern de filosofie en zienswijze vanuit “het hindoeïsme”, de Sanatan Dharma behelsen. Vanuit maatschappelijk oogpunt is het dan ook de vraag of deze Sutras strakke verplichtingen zijn of juist met de tijd en behoeften van de samenleving dienen mee te bewegen?
Queer en trouwen
Is het dan onmogelijk om als man-man of vrouw-vrouw samen door het leven te gaan zonder de zegeningen van God? Dat wordt niet zo benoemd, echter de Vivah Sanskaar zoals die is uitgeschreven is daar niet voor geschikt. Is het dan mogelijk om een aangepaste Vivah Sanskaar te verrichten? Dit is een vrij liberale denkwijze waar zowel voor- als tegenstanders van zijn. Het antwoord daarop is ook afhankelijk van de beleving van het hindoeïsme: kijkt men naar de geschriften als strikte regels waarvan niet afgeweken mag worden of kijkt men naar de geschriften als richtlijnen die met de tijd, plaats en situatie mee veranderen. Daarnaast is het ook de vraag of er in een queer-relatie de behoefte is om de Vivah Sanskaar uit te voeren. Het kan bijvoorbeeld ook wenselijk zijn om middels een standaard puja (offerritueel begeleid door een priester) zegeningen te vragen van God. Tegenwoordig is de visie van de priester hierbij leidend voor wat wel of niet gebruikelijk is. Helaas is er nog onvoldoende beweging naar een invulling die eenduidig is op basis van de hindoe filosofie.
Queer en seks
Aansluitend hierop kan men zich afvragen in hoeverre seks binnen een man-man en vrouw-vrouw relatie toegestaan of verboden is. De Kama Sutra beschrijft uitgebreid welke seksuele handelingen van toepassing zijn in diverse relaties waaronder man-vrouw, man-man en vrouw-vrouw. Is het dan toegestaan? Een bredere vraag nog: zijn alle seksuele handelingen die in de Kama Sutra staan prima?
De Kama Sutra zijn teksten die geschreven zijn in een hele andere tijd, waarbij voor die tijd een uitgebreide en doordachte invulling gegeven wordt aan lust en verlangen, seksuele handelingen, de emoties en gevoelens van man en vrouw, de werking van het lichaam zowel fysiek als geestelijk en de wijze waarop men op een respectvolle manier een vrouw verleidt. Omdat het uit een andere tijd komt, zijn bepaalde (maatschappelijke) opvattingen vreemd en hedendaags niet van toepassing. Daarnaast, zoals ook bij de Ghriya Sutras eerder aangegeven was, geldt ook voor de Kama Sutras dat het in rangorde van hindoe geschriften een lagere status heeft. Het is daarom ook een ander type boek dat op een andere wijze geïnterpreteerd dient te worden dan de heilige geschriften.
Aan de andere kant hanteert de Manusmriti een andere kijk op seks tussen beide geslachten. Zowel bij seks tussen mannen als tussen vrouwen beschrijft dit geschrift straffen en gevolgen voor de personen. In een veel aangehaald vers zal degene die “zondigt” met kleren aan in het openbaar een bad moeten nemen (vers 11.174). De Manusmriti behandelt meer vreemde en minder vreemde straffen voor bepaalde zaken. Al eerder is gezegd dat context, de interpretatie en de vertaling van deze geschriften, waarbij de Manusmriti een zeer discutabel geschrift is, erg onduidelijk is.
YouTube video: Decoding Hinduism With Devdutt Pattanaik | Episode 6: Sex
Het hindoeïsme vanuit een breder perspectief in acht nemend, zijn seksuele verlangens onderdeel van het leven op aarde. Net als in de man-vrouw relatie seksueel genot bestaat, kan dat ook bestaan in een man-man relatie. Seks kan gezien worden als een uiting van liefde, als een uiting van plezier en verlangens en in uitzonderlijke gevallen (tantrisch) naar een wijze om een hogere energie te bereiken. Kijkend naar het onderdeel genot, zouden we vanuit het hindoeïsme een mooi vers uit de Bhagavad Gita kunnen bestuderen. Volgens de Bhagavad Gita zou onze focus niet (te veel) op deze Kama moeten liggen. Het is een onderdeel van het leven, maar onze focus zou eerder Karma (juiste handelingen) en devotie (liefde voor God) moeten hebben. Shri Krishna vertelt dit tegen Arjuna:
यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन । कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते ॥ yas tv indriyani manasa niyamyarabhate ‘rjuna karmendriyaih karma-yogam asaktah sa visisyate Aan de andere kant is hij die de zintuigen door de geest beheerst en zijn actieve organen betrekt in werken van toewijding, zonder gehechtheid, veruit superieur. Bhagavad Gita 3.7
Een mooie vergelijking is bijvoorbeeld met voeding. In onze maatschappij zijn er diverse restaurants en eettentjes waar smakelijk gegeten kan worden. Maar het doel van eten vanuit het hindoeïsme is om je lichaam en geest gezond te houden. Dat betekent niet dat het hindoeïsme lekker eten verbiedt, maar wel dat het niet het doel van het leven is. Zo kunnen (te veel van) deze aardse verleidingen een groot impact hebben op ons geluk. Ook al voelt het alsof het aardse plezier en materialisme ons het geluk geven, de boodschap uit de Bhagavad Gita is om onze zintuigen en geest te beheersen.
De Kamasutra heeft een kijk gegeven op de seksuele mogelijkheden tussen man-vrouw, vrouw-vrouw en man-man. Daartegenover heeft de Manusmriti een negatievere kijk hierop. Als laatste benoemt de Bhagavad Gita uitdrukkelijk dat in het kader van spirituele groei, het sowieso wenselijk is om de (seksuele) verlangens (Kama) in toom te houden.
Resumerend naar deze artikelenreeks met betrekking tot hindoeïsme en queer, merken we dat we hier nog lang niet over uitgepraat zijn. Het is een sociaal-maatschappelijk onderwerp waar de meningen over zullen verschillen. Er zullen voor- en tegenargumenten worden gegeven waarom queer samengaat met het hindoeïsme of juist niet, ook afhankelijk van de stromingen binnen het hindoeïsme. Het blijft belangrijk om bij deze voor- en tegen argumenten, de geschriften en andere bronnen (kritisch) te bestuderen en proberen het doel achter de geschreven tekst in de context van toen te achterhalen. Vervolgens loont het om deze informatie te vertalen naar de hedendaagse context en de huidige situatie. Alleen dan komen we tot een zo objectief en betrouwbaar mogelijk antwoord.