Puja's worden volgens een bepaalde volgorde uitgevoerd. Elk handeling heeft een symbolische betekenis. Het kan voorkomen dat in Nederland en Suriname verschillende pujari’s niet een eenduidige wijze voor het uitvoeren van een puja hebben. Het kan zijn dat de ene pujari een paar stappen anders doet dan de andere pujari. In onze beleving is de liefde waarmee je de puja doet vele malen belangrijker dan strak houden aan de volgorde van de handelingen. Naarmate je ervaring groeit in het uitvoeren van de handelingen, zullen ook de rituelen goed uitgevoerd worden, zodat het dienstbare effect bereikt kan worden. Er worden diverse uitzonderingen gemaakt bij de puja's van een bepaalde God. Zo is het gebruikelijk om geen Tulsi te offeren bij Ganesh en zal de voorkeur van de bloemkleur en type afhangen wie aanbeden wordt. Op al deze uitzonderen zullen wij in dit artikel niet verder op ingaan, maar zullen ons richten op de grote essentiële stappen tijdens de puja.
Een standaard puja wordt ook wel Pancha Dev puja genoemd. Pancha betekend vijf en Dev wordt hier gerelateerd met bepaalde Goddelijke vormen. Pancha Dev puja is dus het concept om vijf Goddelijke vormen te vereren, namelijk Vishnu, Shiv, Ganesh, Durga en Surya. Er wordt aangegeven dat door het uitvoeren van de Pancha Dev puja men geluk, vooruitgang en vrede zal bereiken.
De stappen zijn als volgt:
Dhyaanam – Mediteren/concentreren op God Het is de bedoeling dat God in gedachten genomen wordt. Het denken aan en concentreren op God zuivert/reinigt de geest/gedachten van een persoon. Tijdens deze handeling worden bloemen geofferd. Bloemen representeren tijdens een puja onze ziel, hart en bewustzijn. Tevens representeert een bloem de vrijgevigheid en goedheid die we in ons innerlijk en in ons leven dienen te integreren. Een bloem staat ook symbool voor liefde.
Aavaahanam – Aanroepen God wordt aangeroepen op het altaar.
Aasanam – Plaats schenken God krijgt een zitplaats aangeboden. Deze handeling symboliseert de lotuszetel in het hart van diegene die de puja verricht.
Paadhyam – Voeten wassen De voeten van God worden gewassen met Gangajal (water uit de Ganges).
Arghyam – Handen wassen Het offeren van water om de handen te wassen.
Aachaman – Water offeren Het aanbieden van water aan God om te drinken.
Panchamrit – Wassing met 5 nectars Panchamrit is een mengsel van melk (1 cup), yoghurt (4 eetlepels), suiker (1 theelepel), honing (1 theelepel) en ghee (1 theelepel). Panchamrit (Pancha = vijf, Amrit = nectar). Daarnaast wordt er ook een of meerdere Tulsi bladeren toegevoegd. Zie hier een video hoe je eenvoudig Panchamrit kunt bereiden, link. Diverse voordelen voor jouw gezondheid worden toegeschreven aan het innemen van Panchamrit, zoals: versterken van je immuunsysteem, verbeteren van je geheugen en versterkt de fysieke kracht. Panchamrit symboliseert zuiverheid en eenheid. Daarnaast wordt Panchamrit gebruikt bij een Abhishek, een ritueel bad van een murti of bijvoorbeeld de Shivalinga.
Snaanam – Water offeren om te reinigen Dit water dient als wassing en symboliseert de zuiverheid die ons karma moet hebben. Snaan is een reiniging en representeert het wegwerken van negatieve karma.
Vastram – Schenken van kleding Het schenken van kleding representeert dat we ons verleden achter ons moeten laten en ons moeten vernieuwen. Net zoals hoe we oude kleding vervangen door nieuwe schone kleding. Het verleden is er om van te leren en niet om in te leven. Het heden is er om je ervaringen uit het verleden toe te passen door hetgeen wat je eerder hebt geleerd. We moeten leren van onze fouten om ze vervolgens niet nogmaals te maken en daarmee een goed en zuiver bestaan te leiden.
Yagnopaveetham – Schenken van heilige draad De drievoudige draad wordt ook wel yagnopavita of janev genoemd. De yagnopavita is een symbool van geestelijke reinheid en symboliseert tevens hergeboorte. De symboliek hierachter is de boodschap dat we vruchten van vorige daden moeten isoleren en opnieuw moeten beginnen, met een schone lei. Het dragen van een yagnopavita betekent dat de drager ervan de Dharma wetten, richtlijnen en verantwoordelijkheden accepteert. De drie daden van dit draad hebben verschillende betekenissen: 3 Gunas Ze staan voor de drie guna’s, dat is de geaardheid der stoffelijke natuur: sattva = goedheid, rajas = hartstocht en tamas = onwetendheid/duisternis, ook wel voor de drie manifestaties van Purusha: Brahma (schepper, Rajoguna), Vishnu (instandhouder, sattoguna) en Shiva (vernietiger, tamoguna). Samen vormen deze guna’s Shakti (Durga): Maha Laksmi (Rajoguna), Maha Saraswati (sattogunna) en Maha Kali (tamoguna). 3 Vedamantras De drie soorten Vedamantras; Gyanakanda (kennis), Karmakanda (handeling) en Upasanakanda (verering) 3 Rina's De drie rina’s (“schulden”, algemene verplichtingen): aan de Bhagwaan (godheden), pitra’s (voorvaderen) en rishis (zieners).
Chandanam – Schenken van sandelhout Het sandelhout straalt een zoete geur uit, daar waar het op een hard oppervlak geschuurd wordt en kan er een pasta van gemaakt worden. Chandan geeft rust en verhoogd daarmee spiritualiteit. Diverse verhalen vertellen dat Rama en Krishna deze chandan op hun huid smeerden. De tilak (stip of streep met chandan) wordt gezet op de plaats tussen de wenkbrauwen. Deze staat bekend als de agya chakra, het derde oog of de plaats van verborgen wijsheid. Deze verborgen wijsheid dient men te activeren door hierop te mediteren.
Sindhuram – Schenken van vermiljoenpoeder Sindhur symboliseert overgave aan God en symboliseert de eeuwige verbondenheid met Paramatma. De rode kleur verwijst naar de moederlijke liefde van God en daarmee ook naar onvoorwaardelijke liefde/bhakti. Daarnaast verwijst het ook naar voorspoed/ kleurrijke leven.
Haridraa – Kurkuma ofwel gelewortel Hardi heeft de kleur van vuur. Dit vuur kan alle wereldlijke wensen verbranden. Dit is wat wij ook dienen te doen. Tevens is hardi geneeskrachtig en behoedt het ons dus van infecties en ziektes en staat het voor eengezond leven.
Gandham – Geur Dit staat voor onze reuk, de geur die we waarnemen. Deze symboliseert ook ons doorzettingsvermogen. Geur doordringt alles en zo moet ons doorzettingsvermogen ons ook drijven. Door deze geur te offeren, verbinden we onze zintuigen met God. Het verspreiden van de geur duidt aan dat God, allesdoordringend is en dat Hij het hele universum vult met Zijn levende aanwezigheid. Het herinnert ons aan deze waarheid.
Akshatam – Gewassen hele korrels rijst Dit ongebroken rijst symboliseert dat onze bhakti net zo ongebroken dient te zijn als de rijst. Bhakti is niet alleen liefde voor God, maar ook voor al het Goddelijke in de gehele kosmos. Onze liefde voor de schepping dient dus universeel en ongebroken te zijn.
Doorvam – Duba-gras ofwel Bermudagras Doorva symboliseert eeuwige liefde en zorg. Het droogt nooit op. Met een beetje water wordt het weer groen. Zo dient onze liefde en zorg voor de schepping te zijn. Duba gras staat tevens symbool voor eenheid en respect. Dubagras heeft knoopjes (eenheid) en groeit laag bij de grond (nederigheid en buigzaamheid). Duba-gras is extra geliefd bij Ganesh.
Pushpam – Bloemen Bloemen symboliseren ons bewustzijn, hart en ziel. Bloemen zijn zacht en rustig van aard en maken anderen blij. Ze symboliseren als het ware de vrijgevigheid en hartelijkheid die we in ons innerlijk en in ons leven dienen te realiseren. Daarnaast staan bloemen ook voor liefde en toewijding. Bepaalde bloemensoorten en kleuren krijgen de voorkeur bij de puja's van verschillende devi en devta's. Bloemensoorten: anjers, chrysante, afrikaantjes. Wit: Shiva, Geel: Ganesh, Vishnu, Krishna, Rama Rood: Lakshmi, Durga, Hanuman. Deze soorten en kleuren zijn geen verplichting, maar worden vaak aangeraden.
Dhoopam – Wierook Wierook staat net als bij Gandham voor onze reuk, de geur die we waarnemen. Dhoopam helpt om een spirituele omgeving te creëren en onze aandacht op de puja te houden. Ook zorgt wierook voor het zuiveren van de lucht, doden van bacteriën, helpt het tegen hoofdpijn en verbetert de slaap. De wierrookstokjes (aggarbatti) worden net als bij een diya drie of vijfmaal omcirkelt (met de klok mee) om de murti. Let op dat verschillende wierookstokjes ook giftige stoffen bevatten en dat veelvuldig gebruik hiervan negatieve effecten op je gezondheid kunnen hebben. Zorg ervoor dat de wierookstokjes niet te dichtbij staan en de ruimte voldoende geventileerd wordt.
Deepam – Diya Het licht van de Diya symboliseert ons zicht, zowel uiterlijk als innerlijk. Door het licht wordt het duister verdreven en krijgen we dus een betere darsan (zicht) van het goddelijke in de godheden en de rest van de schepping. Tijdens deze handeling wordt zicht geworpen op de kwaliteiten en eigenschappen van de godheid. Zo worden we herinnerd aan de leringen van God, waardoor we innerlijke verlichting krijgen. Het branden van ghee (boterolie) duidt aan dat het individuele ego net als de ghee smelt en de jivatma (individuele ziel) één wordt met het opperste Licht. Diya heeft drie kwaliteiten: 1. Licht verdrijft de duisternis = onwetendheid 2. Vlam gaat altijd omhoog = ontwikkeling 3. Vlam geeft warmte = liefde Zie hier een video waarin verschillende type diya's gemaakt worden
Rituphalaani – Vruchten offeren (prashad) Deze vruchten worden door God gezegend en zo worden ze voeding voor de geest. De vruchten die we offeren zijn zuiver van aard en dragen dan ook bij aan een zuiver bewustzijn. Het symboliseert amrit (nectar) voor zowel het lichaam als geest.
Naivedyam – Voedsel offeren (prashad) Het voedsel (meestal zoetigheid of fruit) wordt door God gezegend. Het voedsel dat we offeren is zuiver van aard en draagt dan ook bij aan een zuiver bewustzijn. Het symboliseert amrit (nectar) voor zowel het lichaam als geest. Shri Krishna leert ons in de Bhagvad Gita, dat wij altijd zuiver voedsel bij het vereren van God dienen te gebruiken. Voedsel heeft namelijk een sterke invloed op ons lichaam, onze gedachten en handelingen. Zonder voedsel kan ons lichaam niet functioneren. Niet alleen het type voedsel, maar ook de hoeveelheid is van groot belang. Gezond en zuiver voedsel verlengt ons leven en zorgt ervoor dat we gezond, sterk, gelukkig en altijd vrolijk blijven. Door zuiver voedsel te offeren aan God tijdens een Puja of andere gelegenheid, vragen wij God om ons lichaam en ziel sterk te houden. Aangezien wij God dankbaar zijn voor alle voedsel dat wij mogen nuttigen, offeren wij eerst ons voedsel in de vorm van prashad. Bij verschillende vormen zoals bij Vishnu, Krishna en Rama, wordt ook een Tulsi bladeren geofferd en bij Ganesh en Shiva wordt geen Tulsi bladeren geofferd. Net als bij voorkeuren van bloemen, wordt er bij prashad ook vaak een voorkeur gegeven bij verschillende devi en deva's. Mohanbhog: Vishnu, Krishna, Rama. Laddoo: Ganesh. Rooth: Hanuman. Lapsi Roti: Durga. Mitha bhaat: Lakshmi. Panjiri: Shiva. Na Naivedyam komt altijd Aachmaneeyam (zie stap 6), zodat de mond wordt gereinigd.
Taamboolam – Paanblad offeren met geraspte betelnoot erin en een kruidnagel erdoorheen Betelblad staat symbool voor het tevreden zijn met deze wereld. Ook wordt het geschonken als reiniging voor de mond. Hierin vouwen we geraspte betelnoot. Dit is goed voor de gezondheid, zowel fysiek als geestelijk. Kruidnagels zijn ook goed voor de gezondheid.
Dakshinaam – Geld schenken Daskhina wordt geschonken vanuit respect en dank. Ook geeft het ons bewustwording dat al het materialisme niet van ons is.
Pushpaanjalim – Laatste eer, handvol bloemen offeren Een laatste eer voor God. Hiermee eindigen we als het ware de puja. Met het offeren van de bloemen offeren we onze negatieve eigenschappen – egoïsme, gehechtheid, ijdelheid, waanidee, arrogantie, vijandschap, verontrusting, boosaardigheid, gierigheid enzovoorts op. Hiervoor in de plaats integreren we ahimsa (geweldloosheid), zelfbeheersing, genade, vergiffenis en kennis.
Havan
Na de puja's bij de murti's wordt er ook vaak een vuur ritueel met een havankund gedaan. Havan, ook bekend als homa of homam, is een Sanskriet woord dat verwijst naar elk ritueel waarbij offers worden gebracht in een gewijd vuur. Het woord komt van het Sanskriet stamwoord hu, wat 'aanbieden' of 'aanbieden' betekent. Er wordt aangenomen dat de regelmatige beoefening van havan zuivering en transformatie brengt voor het individu en de omgeving.
Katha
Na het verrichten van alle bovengenoemde handelingen wordt er ook een katha (leerlijke verhaal) verteld door de pandit. Katha gaat over leerzame en in het hededaagse leven toepasbare zaken met als reflectie naar de geschriften. En vervolgens wordt er dan een aarti gedaan. De meest bekende aarti wat wordt gezongen is Aum Jay Jagdish Hare. Aarti wordt aangeduid als brandende diya in je rechterhand, waarmee je kloksgewijs een cirkelende beweging maakt van de gehele vorm van God. Op onze aarti’s pagina kun je verschillende aarti's van elke devi of deva vinden.
Shanti Mantra
Om de puja helemaal af te sluiten wordt een Shanti Mantra gereciteerd.
ॐ द्यौ: शान्तिरन्तरिक्षँ शान्ति: पृथ्वी शान्तिराप: शान्तिरोषधय: शान्ति: वनस्पतय: शान्तिर्विश्वे देवा: शान्तिर्ब्रह्म शान्ति: सर्वँ शान्ति: शान्तिरेव शान्ति:, सा मा शान्तिरेधि ॐ शान्ति: शान्ति: शान्ति: AUM Dyauh Santir-Antarikssam Shantih Prthivii Shantir-Aapah Shantir-Ossadhayah Shantih Vanaspatayah Shantir-Vishve-Devaah Shantir-Brahma Shantih Sarvam Shantih Shantireva Shantih Saa Maa Shantir-Edhi AUM Shantih Shantih Shantih Laat er vrede zijn in de lucht en in de ruimte (tussen aarde en lucht) Laat er vrede zijn op aarde, in het water en bij in de planten Laat er vrede zijn in Goden (die de verschillende elementen van de natuur vertegenwoordigen) Laat er vrede zijn in het absoluut bewustzijn Vrede dringt overal door; buiten en binnen; Moge vrede je leven vervuld maken
Afsluitend met de Shanti mantra gaan we in het volgend artikel een korter en eenvoudig stappenplan delen hoe je zelf een puja kan verrichten en een aantal praktische tips.