In dit artikel gaan we in op de regels en teksten uit de heilige geschriften die voorschrijven wat de Dharma van de mens is. Deze teksten worden Dharma-sastras (heilige boeken omtrent Dharma) genoemd.
Voordat we duiken in wat de Dharmasastras ons leren, is het belangrijk om te realiseren dat het bestuderen van deze teksten vrij complex is. Vertalingen en commentaren op de Sanskriet teksten hebben niet allemaal hetzelfde standpunt en kunnen elkaar soms tegenspreken. Wij streven ernaar om jou zo juist mogelijk onze interpretatie van de geschriften te bieden. Wees je hiervan bewust en probeer ook je eigen logica te gebruiken om de tekst, de context en de uitleg te begrijpen. Het is verstandig om complexe materie met een betrouwbare geleerde (bonafide guru) te bestuderen.
Dharma-sutras & Dharma-sastras
De oorsprong van teksten over de Dharma bevindt zich inde Veda’s. Op basis hiervan zijn Vedangas geschreven, dit zijn uitgebreide interpretaties van de Veda’s. Een van de Vedangas is de Kalpa (rituelen en juiste procedures). Uit deze Kalpa Vedanga studies ontstonden de Dharma-sutras en dat werd later uitgebreid tot de Dharma-sastras. De Dharma-sutras bestonden uit verschillende stukken, waarvan alleen 4 teksten van zijn overgebleven: Apastamba, Gautama, Baudhayana en Vasistha. Deze teksten kunnen gezien worden als de gids van Dharma, omdat ze onderwerpen beschrijven zoals sociaal gedrag, ethische normen, burgerlijke en strafrechtelijke wetten. Daarnaast gaan ze ook over de plichten tijdens elke levensfase (ashramas). Een aantal interessante punten uit deze teksten zijn:
Onderling overeengekomen geaccepteerde gewoonten zijn belangrijker dan voorgeschreven richtlijnen in de Veda’s
Geschriften alleen zijn niet voldoende om aan te wijzen wat het juiste pad is
Wetten en regels zijn geschreven op basis van wat goed is en wat fout is. Maar deze wetten kunnen mee veranderen met de tijd (Yuga Dharma)
De bronnen van Dharma zijn de Veda’s, de Smriti en diegene die de Veda’s kennen.
न धर्माधर्मौ चरत आवं स्व इति । न देवगन्धर्वा न पितर इत्याचक्षतेऽयं घर्मोऽयमधर्म इति ।। na dharma adharmau carata avam sva iti | na deva gandharva na pitara ity acaksate- ayam dharmo- ayam adharma iti || 6 || Dharma en Adharma gaan niet rond en zeggen Dit ben ik. Noch Goden, Gandharvas en voorouders zeggen: Dit is Dharma en dat is Adharma. Apastamba Dharma-sutra. Prasna I, Patala 7, Khanda 20 sloka 6
Dharma-sastras zijn teksten die in een latere tijd geschreven zijn. Deze teksten zijn uitgebreider en geven een concreter handvat van Dharma. Hieronder vallen de Manusmriti, Yajnavalkya Smriti, Naradsmriti, Visnusmriti. Deze teksten bespreken Dharma onder de volgende categorieën: Achara (goed gedrag, gewoonten in gemeenschappen en sociale omgang), Vyvahara (juridische onderwerpen, zoals de plichten van koningen, het rechtssysteem en straffen) en de Prayaschitta (teksten over straffen, boetedoening bij slecht gedrag zoals overspel).
Diverse teksten uit de Dharma-sutras en Dharma-sastras zijn herschreven, voorzien van commentaar of juist verdwenen. Daarom kan het zijn dat bepaalde teksten door de tijd een onjuiste tekst, betekenis of vertaling heeft gekregen
Naast deze teksten worden in andere post-Vedische teksten, zoals de Yoga Sutras, de Yama en Niyama besproken als onderdeel van de Ashtanga (8 componenten van yoga). De vijf Yamas zijn: geweldloosheid (ahimsa), waarheid (satya), niet stelen (asteya), reinheid (bhramacharya) en zonder hebzucht (aparigraha) (Yoga Sutras II.30). De vijf Niyama zijn: puurheid in geest, spraak en lichaam (saucha), tevredenheid (santosha), doorzettingsvermogen (tapas), zelfreflectie (svadhyaya), inzet voor God (Isvarapraṇidhana)(Yoga Sutras II.32)
Manusmriti en de tien beginselen van Dharma
Manusmriti wordt door velen gezien als het wetboek van de mens. Echter, anderen verwerpen juist deze teksten, omdat deze later herschreven of incorrect vertaald zijn. In de Manusmriti staat veel over Dharma, maar ook uitleg over rituelen (Sanskars) tijdens het leven van een mens, de verschillende plichten bij specifieke rollen en relaties van mensen, en veel meer. De tien kenmerken van Dharma (Dharma ke Lakshan) worden ook beschreven in vers 6.92:
धृतिः क्षमा दमोऽस्तेयं शौचमिन्द्रियनिग्रहः । धीर्विद्या सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ॥ Dhriti Kshama Damosteyam shauchamindriya nigrahah, Dheer vidya satyamakrodho dashakam dharma lakshanam. Standvastigheid (dhriti), vergiffenis (ksama), zelfbeheersing (damo), niet onrechtmatig toe-eigenen oftewel niet stelen (asteyam), rein en puur zijn van lichaam en geest (sauca), beheersen van zintuigen (indriya nigrahah). Kennis van de waarheid, Sat (dhi), uitbreiden van kennis in de breedste zin (vidya), de waarheid spreken (satyam), niet boos worden (akrodam), dit zijn de tien (dasakam) beginselen (laksanam) van dharma.
Deze vers is een onderdeel van een veel grotere uitleg over Dharma. Naast deze kenmerken spelen ook andere factoren mee. Daar volgt in het volgende artikel meer over. Deze tien kenmerken omvatten de fundamenten van Dharma en wordt uitgebreid besproken in verschillende boeken, artikelen en YouTube-video’s. Daarnaast komen andere aspecten uit de Manusmriti ook terug in andere boeken zoals de BhagavadGita en de Ramayana.
In onderstaand filmpje nog eens kort samengevat de kern van bovenstaande uitleg over dharma:
In hoeverre hanteer jij deze tien kenmerken (Dharm ke Lakshan)? Aan welke Lakshan zou je meer aandacht willen geven in jouw handelen? Hoe ga je dat concreet aanpakken?
Met dit artikel is duidelijk dat het hindoeïsme niet 1 boek of 1 duidelijke richtlijn heeft dat jouw Dharma beschrijft. Sterker nog, er wordt gesproken over Sanatan Dharma (eeuwige dharma) en yuga dharma (Dharma specifiek toepasbaar in een bepaald tijdsperk). De vraag die je kunt stellen is of een boek wel jouw eigen Dharma kan voorschrijven? In ieder geval bepaald niet 1 boek of 1 regel jouw Dharma. Het is complexer. In het volgende artikel gaan we in op die complexiteit en krijg je antwoord op de vraag wat jouw Dharma bepaalt. Heb ik zelf invloed op mijn Dharma?